دیوان علیشیر نوایی - «فانی»

امیرعلیشیر نوایی٬ ادیب و سیاستمدار معروف قرن نهم است.کمتر کسی مانند او را میتوان در تاریخ دید که هم در موضوع ادبیات و هم در دوران وزارت خود٬ موفق بوده باشد.
علاوه بر ده ها کتابی که تالیف نمود٬ده ها کاروانسرا و مسجد و حمام و پل و ...نیز از خود بجای گذاشت.همانطور که هم نشین عبدالرحمان جامی بود٬هم نشین امرای تیموری نیز بود و امرای تیموری تحت تاثیر او اهل ادب هم میشدند.
اشعار زیادی به ترکی و فارسی و گاهی عربی دارد.تخلصش در فارسی٬فانی و در ترکی نوایی بود.بی تردید بزرگترین ادیب ترکی شاخه ی جغتایی اوست.آثارش در نظم و نثر و در زمینه های مختلف تاریخ٬شعر٬ تذکره هایی ادبیات شناسی ٬سیاست و علم لغت است و نفوذش در ادبیات ترکی چنان بود که حتی برخی از شاعران ترکی در ایران و عثمانی(که متعلق به ترکی غربی اند) هم به سبک او و به گویش و نوشتار جغتایی (که متعلق به ترکی شرقی است)شعر میسرودند.کتابی درباره مقایسه ی ترکی و فارسی دارد که از اولین رساله های زبان شناسی تطبیقی است و احتمالا همان رساله٬ مبنایی برای اسماعیل گاسپرینسکی در صد و اندی سال پیش فراهم آورد تا برای تقریب گویشهای ترکی و ساختن نوشتاری یکسان میان این گویشها تلاش نماید.

ابوحامد محمد غزالی طوسی عالم شافعی که مدرس مدرسه نظامیه ی بغداد بود فتوایی مبنی بر عدم جواز لعن یزید صادر کرد. غزالی نوشت: «دخالت یزید در کشتن حسین بن علی مسلم نیست و اگر هم باشد قتل نفس فسق است نه کفر، به علاوه ممکن است که یزید توبه کرده باشد و از همهٔ این‌ها گذشته لعن انسان که سهلست، لعن حیوان هم صحیح نیست و رسم لعن و نفرین ناپسند است زیرا که خداوند لعنتگران و ناسزاگویان را دوست ندارد» غزالی هر چند فتوای منع لعن یزید را صادر کرد اما با مسامحه و پرده پوشی بر نابکاری‌های یزید مخالف بود. بر اعتقاد بعضی این فتوای غزالی به خاطر تعصب ناخودآگاه وی بر ضد شیعه و اصرار شیعه بر لعن یزید بود. امیر علی شیر نوایی ( م 906 ق ) نیز در پاسخ به غزالی این دو بیت را سروده است :
ای که گفتی بر یزید و آل او لعنت مکن
زان که شاید حق تعالی کرده باشد رحمتش
آنچه با آل نبی کرد او، اگر بخشد خدای
هم ببخشاید مرا گر کرده باشم لعنتش

تلاش های شما بسیار ارزشمند و تحسین برانگیز است